Welcome to Afar Triangle

Welcome to Afar trainagle blog

Qafar xayloy arcibay arac geyaay sama xica

The Afar, People of Horn of Africa (Afar Ancestors of ARDI)

The Afar, People of Horn of Africa  (Afar Ancestors of ARDI)
This book published by ALI RACHID IBRAHIM HASSAN student of MBA at ATLANTIC INTERNATIONAL UNIVERSITY 2014

mardi 30 novembre 2010

QAFAR MISILI AFEYTA

1 ) Ku sifa lem ku summi maliiy, ku suumi lem ku sifa mali :

- hebeli yi yab meqe’nnal abaah, umaane yot ma yaaxiga. Usuk yi sifaay, yim abele.

- Hebeli yi naqboytaay, umaane yot aaxigele. Yoh yab meqe’nnal ma’aba. Usuk yi summiy, yi yab ma yaymaaqaay, yi sifa ma yakka.


2) Kaxxa caxat silaalah asaanaah, kaxxa buxat camih asan :
  ( numuk naba num cami garrissah, caxak naba caxa guma garrissa) :

-          silal le cooxut silaalah asan, tonnah sinam focat yan marat camih asan. Tohih taagah, cami leemik yaxxeerenimiiy, seehadah afal sinni heewanama.


3) Teelemek inni koh ma burutaay, tengeddek yalla koh maburuta. :

-          Away anu kok tanim arcisaah, atu teelemikiiy , anu kot ma cabaay, tengeddekiiy, yalli kot maca.


4) Geyto teellek koh dayliseyyoh, yoo ma ceelinat koh abam mayyu :

-          geyto kol yaceeniih, num numul baatil baahek, toh afeyta leeh, dayla le. Anu  maade’kke made woonay iyyaan tekkek , af lem hinnay edde abaanam mata.  Anum yanfiqeh yanik anfiqe kaa kala iyyaanam gexa yab hinna.


5 ) Yoo kee barud bahnu waynam bahnah :

-          can dago lacah lem canak laqabat luk sugtaah, yab ma yaaxigi, yaabuwaam, arrabat luk sugaah,  ciggiilisam mali.


6)  Rabe danan salaf caxoh m’ukta

-          dumaak tû raq le mari, tû raq cabay tika keenik iyyaanamah, ma yakkan. Haadaala kee nuwwaane qideytah geyaanam tayse.


7) Deedala wacarriy raysa koo aba

-          warrik aalle waytaamak aban warriyik iyyan. Dayyuusinnat axaw le wacarriy toh.


8) Wareeri qaso kee qulul bagu kok takme

-          uma yaabay ayti tabbuh uma, bagu numuk yaysam.


9 ) Ulla qaasir leeh, ullâ baxi qaasir le

-          kulli num isi qideyta leeh, isi qideyta geya


10 ) Koxxayi koxxayiih, Macammad nabi kot xayi :

-          sinam ramad neh leeh, nel xaagih immay, keenik hebeli nel xayi iyyaanama.


11)  Caaraw saro yot geyteh

-          ku ceelo akke sinni ceelo kot geytimtaah, ku migaq akke sinni migah koh aban wadqi a missili yascassem.


12 ) Toobokok inâ xaylo xayi, inâ xaylok ganga xayi :

- numukuuy num numul  xayuk raaqaah, sinam ikki bis mali, toobokooy kinniimih, katay sittal xayiih, katayak ganga xayi.


13) Gaala edde yacoonu waan labha gaalal qidan :

-          lafet le gidbaabina kee qawwalayla kot qidu waam tublek isi gaarak raq.



14) Tu kot tani rabaay, ku kot matani raba

-          tu kot tenek seehada kok agxittaah, koo agxisaanah, wonnal kum baytaah,  woh kok raba. Tu kot ma tana ikkeenik, toh buraay, niyâ raba kol takke.


15) Uma numuh aben maqaane, ceyiteew boogew koo hayta :


-          meqem akah abte num ku maqaanel umam kol gacsa waqdi .


16) Raba kee cami inki bura garrisa

-          ku geyto aaxige kalah, ku abina able kalah uma migaq koh abaanam taabbe waqdi itta misila.


17) Laak laaxagur awqekkah laa ma xaggursuma

-          maatah yan saqak ali tu qide week kaa ma xagran, tu qida saadu net qagiteleh xaguran.
-          Yaabak yab taysamme labha ayyaaqekkah yab m’orbaay, yab yaysamme yab baxse weenik yab m’orba.


18) Maqduur ala kol ruubah, bexxi qeebi kol ugusa

-          maqduur isi saqa ma daanisaay, ali cado kay saqal barita, saqa daanisa marak saq qadom bililih qida, kay saqal barte cadoh.
-          Bexxi abe wayu waa qeebi kol ugusaah, qeb abe wee rare mara qeebit culusa.


19) Inki ala bool takkeeh boolok raddah

-          inki baxa yeelleenik, inki ala yeelleenik, ww… wohim sasantaah, tandarrem bictah. tambaxeeh, gaba kaltam bictah. Faxxeemik yekeeseenimih amol gacaanam ma faxximta.


20) Maaselli masalal yankammeeh, basro baxal quukan

-          maaselli qaku le maaqooy, rabe kaltoh xagaana’kkal raqtem malih ma xagan. Tonnah basro tet kacanuh teetih ma yamqaanay, tet baxih qiloh teetih yamqen. Atu gura le num takkeemih, sahda kot taniimih koh tamqe. Ceellaloh : qilmiiy, xalaayaay, qakliiy, maxcoy, ww…


21) Uma’kkel nani iyyeenih cabe sinnoonum taniih, meqe’kkel nani iyyeenih, axce sinnoonum tan

-          kaxxa mariinoh, umam kok abeenik, umam kok iyyeenik cabaanam taniih, cabe waanam tanih. Cabe waanamay, gacsa afak elle abiy, gabal elle abi yakkeenim tanih. Anu qunxa numuuy, usuk kaxxa numuy, iyyeenih oggole waanam tan.


22) Yab iyyam qisi iyyah ma yanaay, qisi iyyam yab iyyah ma yan

-          yab kee yab abta makaabon inki gital anee waytam taybulleeh, yab iyyam sinaamah tascasse waqdi bahta misila. ( Qisi cengeg gacsa )


23) Amo kak alle wayta arraba mannal loowitta ?

-          baaxo kak alle wayta dorra manna loowitta, rasu le num tekkekiiy dorra loowittaah, raqtem loowitta.


24) Yalla aaxige waa mari yok raaqe

-          toh iyye num isih afeytiseeh. Toh iyya kaak iyyen wak, urru kee agabu iyye. Sin abba baahele inta ina kee n’abba baahe iyya urru. Geyto kaak yaaxigeenih, wayto kaak yaaxigen, yalla edde ma kasan.


25) Makkaaba sugum neh ma radinnay, edde haysita n’agabi mali

-          ah yaaben yaabih gacsaay, num: “isin agabu le marak meqe’nnal tannin, agabut fido kulli wak faxxan sini” iyyeeh, woo waqdi kaal gacsen yaaba a misili. Woo num : “agabut fido kulli bar fanxuh, able wayni sugun neh ma radinnaay, nanu fanxaamah, n’agabi neh m’oggola” iyye. Qataatako labha’llih ma tanaay,  magcaggur sayyo’llih ma tan. A misila elle baahanam, caagidit isissik kok yan waqdi, asissikeemik cayli yollih ma yanaay, amô xabca usik mali yaanam.


26) Y’inah baxá gumay ko’llih neggele cadoh falo wayneh –intem wakri

-          num lih tengele caagid, woo num baysek, baysu waamih beleeleha kaak tubbek, agle wakri guma’llih yengele cado net maabin kaak itta. Nummah wakri qide cado  guma ciggiltek, qatta taysamme, burtat tayburuke, ixoyta luk ma cabta, cabtam muquk ma cabta.


27) Takke bahtem alliy bahtu waytam alli _ intem wakriiy, kak iyyam lubaaka

-          lubak anu buxux liyo iyye wak, alwa kaak meesitteeh mantu itte. Wakri wagga hee wak, y’amoytaw, “takke bahtem alliiy, bahtu waytam aalli” iyye. A misila iyyaanam numut tanim qarsâ wacariyyih qaddoysaanam yeffereenik, ascossah iyyan.


28) Goroyyâ saga xaltuh , k’awur ankek xale ?

-          num num cakkih yibbixeeh, aki num anu raaqeh kaa yibbixek, ken fan yable num iyyam, hebeli cakki kaat yaalluh, atu anninnal kaat lito iyya waka .


29) Koo cabtam hinnak boolok rad – intem wakriiy, kak iyyem yangula

-          caagid atu cabtam faxxaamah, koo cabe week, kude kee kalalite takkeemit giti koo baaha.




30) Qasá turki maxu waam anu inni kasa ayro hinna. (intem Meqelli Igimi Muussa) 

-          Turki say mara neh wayteenik, loyni ala neh baaha iyyeenih, raaqe mari inkih baaheeh, Igmi Muusa kaliteh. Usuk : “y’ala gexxu waytam anu inni kasa saaku inna” iyye. Able waynu sehada abtah tanih, abe waanam yascasse misila.


31) Texxeerem tama gide sugtaah, toomem tamah xalta.

-          intem awkiinol baahe biiluh, ermaaninnal qiden barkaxxa. Yoysommeenim aymaaqe weenik, kot raqtam celtamah taxxeereemih kot ma raqta. Yoysommeenim yaymaaqeenim meqe miqi likih.


32) Illow salaamata, illi gabboy salaamata – intem Igimi Qasso

-          saqi dan cabeeh, makaabannat cule carra iyye. Edde sugeemik boola kaa raartam yubleeh, tamaatem kaa faxxam uble wak iyye misila. A misila baahaanam edde yaniinim caxxa cabaanaah, qusbaamâ fan yafkunen waqdi kinni.


33) A yi gabat bayissem, yi uma buxa – intem Igimi qasso

-          elle iyyem, kay balli kaah warse kalah loogih kay namma debeela kaah qide. Ta misila baahaanam ayra kol abba heenih kum ku gabat radan waqdi.


34) y’abba kudde koqoso k’abba ma yabbixa – intem Sumaaqil Dardara.

-          a misila baahaanam num koh hiddooweeh, koo burutek. A carra anu efferem beera atu m’abta. Atu isi qaxak kaah hiddowta waqdi.


35) Rabi ebertô carrak koo ma lafaay, deerooy ebertô carrih gidet kok ma taggiriqqa.

-          a  misila iyyaanam kol baaheenimil gaba gacisettom warissa waqdi faxeh gide keenit xeqetta.


36) Maaluk affare wayneeh kasak aaxige wayne birtay sinam qidda tene. Intem Meqelli Qali

-          usuk a misila iyyem  islam kee kaafir fanal rade qeebil kaafir giraari luk timbideeh, islam gob kee macaru luk timbide waqdi. Giraari le mari keenik yeeyseh. A misila baahanam, intuh maxco litooh, tacayuh maalu lito wak, guqul yace mari yaabah kok yayse waka.
-          Yab aaxagih akak garcitan yab yaniih, maalu likih akak garcitam midro tan.


37) Baaxo gubus baaxo caba _ intem Meqelli Casili

-          baaxo sinaamak deesa mari, woo baaxol sinaamal umam baahiiy, lacal mumam baahi yakke. Tohih taagah, woo baxok megloh gexan. Deesak sugen baaxo, akak deesak sugen marah caban. Tonnah tanim mango baaxol tekke.


38) Baraak naymaaqay itte cayyuuka anxaxxowteeh,  saaku aymaaqenno itte oylayto qaddowte

-          sagâ namma gaysak sa aame waytam ma tanaay, toomem yaymaaqeenimi raaqe maral yan fardiiy, isi qilloh aban too maymaaqa. A loqo a maraay, beera keeni.


39) Abe wayiiy, alâ bise wayi

-          caagidit cule wayiiy, culeenih iysiriyyaay, eymeqqaay, ilmiyya haanam taqabi warsite wayya heenih. A misila elle baahaanam yab fake wayiiy, fakeenih aymaaqi yakkeenimi.

40) Can nakah ma gexaay, caagid ma baysa

-          a misila iyyaanam , abu waam liyoh abe wayu waam liyoh. Tah abeyyooh, tah m’aba. itta waqdi. Ceellalloh : hebeltô rike gexeyyooh, hebetô rike ma gexa itta waqdi.


41) kulli musiiba Qeysa gariiqo

-          tah akak tibbixem agiddayti sabbata yaanamal baahan misila. Wonna celli haytaamal yamaateh.


42) Suun sarba maliiy, gaddi qayto mali’mmay mara kak m’abbitaay, Sahlu yi loyna _ intem Keefarah Cummo

-          suun sarba mali : abbâ ceelo mali iyyaanam
-          gaddi qayto mali : digiril xagan num hinna iyyaanama
-          a misila baahaanam, loyna kok aaxagih loyna koo essereenik, igmon loyna mayyuk yi loyna agiddaytu agiddayti baxal kaal yok taaga. Loyna kok burutan waka. Bura likih mara kak m’abbitak kaa yok oroba iyyaanama.


43) Ko’llih aaminnaanim ku wadaytu

-          umam kok abbinnaan num isi wadaytu k’aba. Yab kok haysitek, yabba kaa lih ittaah, qeb ko’llih abek, k’aa’llih taameh, ayse kee gace yaakkem kaah raqta’mmay.


44) Reyta mantuuy, reeda mantuk reedon yo’llih yabtay xih –intem Meqelli Qali Macammada

-          a misila baahaanam, yaaba num burutan waqdi. Atu gadda mantuuy, abbootan mantuk, yi gide ma takkak koo hinnak, yi gid yakke mari ko’llih yaabay xic iyyaanama.


45) Koh abeenik koo cina migaq ma yan _ intem Onâ Cummadda

-          numtin abina akke sinni abina numuh abeeniih, kay ceelo akke sinni ceelo kaah abeenik, baahan misila.


46) A loqooy beera

-          a loqo nel madqan madqa, beera neh aban. Num niqibnoh iyyeenih numul uma madqa maqdeenik woo madqa wo’kkel m’assay raaqe marâ fanah tabtak ceele wayta madqa ma madqina iyyaanama.


47) Qiiy inxic ku num edde radiiy yi num edde radi akkelek

-          a misila elle baahaanam, atu tasturem faxxeeh, sutratat taymaaqem faxxem ansutture kaleenih ku gabat akke kaleenik, qiy edde inxicaay, sin qideyti edde geytimiiy, yi qideyti edde geytimi akkelek.


48) Barow baduwaay, marin baxaw qaduwa

- bar tekkem iggima macabtaay, marin baxi koh ma yamqaay, ma xuwaawa.


1 commentaire: